Koła Gospodyń Wiejskich są jedną z najstarszych form zaangażowania społecznego kobiet w Polsce. Zwykle tego rodzaju podmioty występują na terenach wiejskich i wiejsko-miejskich. Kobiety zawsze czuły potrzebę tworzenia tak zwanych kobiecych kręgów – przyjaznej przestrzeni do podzielenia się doświadczeniem, nauczenia się tradycji, wspólnych kulinariów i rękodzieła. Jest to element budowania więzi międzypokoleniowej i lokalnej tożsamości. W artykule będą przedstawione motywy działań i przykładowe aktywności, które mogą posłużyć jako inspiracja do aktywności kobiecej również w nowoczesnym wydaniu kół gospodyń wiejskich. Organizacją, podaną jako przykład aktywności kobiecej jest Stowarzyszenie 100-lecie Kobiet z Białegostoku. Autorka jest nie tylko jedną z założycielek organizacji, ale też aktywną uczestniczką działań.
100-lecie Kobiet jest to organizacja założona początkowa jako inicjatywa społeczna, która miała funkcjonować w przestrzeni publicznej w 2018 roku. Rok powstania organizacji nie był przypadkowy. 28 listopadzie 1918 Polki uzyskały pełnię praw publicznych i praw wyborczych. Znalazłyśmy się w gronie pierwszych Europejek, które mogły współdecydować o przestrzeni publicznej. Wybierać i być wybierane do organów przedstawicielskich bez względu na status społeczny i majątkowy. 2018 był też rokiem upamiętnienia uzyskania 100 lat niepodległości przez Polskę po okresie ponad 120 lat niewoli zaborczej. Warto też wspomnieć o założycielkach i pomysłodawczyniach tej inicjatywy. W gronie 11 założycielek znalazły się kobiety reprezentujące róże doświadczenia zawodowe: prawniczki, dziennikarki, socjolożki, menadżerki. Kobiety odnajdowały się zawodowo w różnych przestrzeniach. Funkcjonując jako urzędniczki, wykładowczynie, reprezentantki sektora prywatnego i działaczki organizacji społecznych. Istotnym hasłem, które przyświecało naszym działaniom była zasada „wymyśl i wykonaj”, co zapewniało różnorodność działań, ale też dawało przestrzeń do realizacji różnorodnych kobiecych inicjatyw i projektów.
Inspiracją do podjęcia działań przez założycielki inicjatywy było ukazanie „kobiecej” wersji celebrowania niepodległości i niezależności kobiet oraz ich formalnego zaistnienia w sferze publicznej. W trakcie 2018 zostało przygotowanych około 100 wydarzeń w przestrzeni publicznej. Warto zaznaczyć, że wydarzenia te były łatwiejsze do realizacji dzięki uzyskaniu przez inicjatywę patronatu programu rządowego „NIEPODLEGŁA”. Patronat ten zakładał otwarcie się instytucji publicznych takich jak teatry, opery, galerie, domy kultury na inicjatywy społeczne, bez konieczności ponoszenia dodatkowych kosztów związanych z wynajęciem tej przestrzeni publicznej przez organizacje społeczne. Drugim znaczącym elementem, który przyczynił się do popularyzacji naszych przedsięwzięć było uzyskanie patronatów honorowych Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Marszałka Województwa Podlaskiego na wszystkie zaplanowane przez nas wydarzenia.
Pierwszym spotkaniem inaugurującym, które stało się wkrótce naszym działaniem flagowym realizowanym raz na kwartał było „Śniadanie z wizytówką”. Celem spotkań, które odbywają się raz na kwartał (w drugi czwartek miesiąca) była integracja kobiet z rożnych środowisk. Zależało nam na stworzeniu przestrzeni, w której zrealizujemy trzy podstawowe cele. Po pierwsze, kobieta jako inspiracja – staramy się zaprosić nietuzinkową kobietę, osobowość, kreatorkę rzeczywistości, która podejmuje wyzwania i odważnie kreuje własną rzeczywistość. Kobietę, która przełamuje bariery, realizuje odważnie swoje cele, urealnia własne inspiracje, ale też angażuje się społecznie i jest otwarta na potrzeby innych. Drugim założeniem było sieciowanie kobiet. Możliwość spotkania się kobiet z różnych środowisk społecznych i zawodowych. Wzajemnego poznania się, szukania wsparcia. Trzecim stałym elementem jest inicjatywa społeczna odpowiadająca na aktualne potrzeby wsparcia wspólnoty lokalnej np. zbiórki na rzecz lokalnych organizacji, pomoc osobom indywidualnym, uczestnictwo w kampaniach profilaktyki zdrowotnej. W tego rodzaju spotkaniach uczestniczyło początkowo 20 kobiet. Najbardziej liczne spotkanie było przygotowane z zaangażowaniem 150 kobiet. Obecnie na Śniadaniach z wizytówką przychodzi około 80 pań. Obowiązującą zasadą jest, że tylko Pani, która już była na spotkaniu może zaprosić kolejną.
Przygotowałyśmy debaty ukazujące wielość ról, w których występują współczesne Polki m.in. „Kim jest statystyczna Polka”, „Kobieta samorządna”, „Kobiety w administracji”, „Kobiety w IT”. „Kobieta i moda na przestrzeni 100 lat”
Kolejną propozycją skierowaną do kobiet z województwa podlaskiego były warsztaty wzmacniające dla kobiet, które dotyczyły ich rozwoju osobistego np. „Archetypy kobiecości – jakie boginie w tobie drzemią”, „Motanki herstoryczne”, „Twoje uczucia i potrzeby są ważne – poznaj świat empatii”, „Afrodyzje-celebracja kobiecości”.
Zostały przygotowane notacje filmowe „Białostoczanki znane i nieznane”. Jest to cykl filmów ukazujących losy kobiet, które na trwałe zapisały się w historii naszego miasta i regionu np. Nora Ney – aktorka, Helana Bohe-Szacka – projektantka mody, Placyda Bukowska – malarka. Przypominałyśmy też kobiety bliskie naszym sercom, których los był mocno przeplatany historią, a które mimo trudnych warunków, przeciwności losu stały się opoką dla swoich rodzin lub wspólnot lokalnych. Pamięć historyczna od początku działalności 100-lecia Kobiet była bardzo istotnym elementem działań, do których można zaliczyć też spacery historyczne śladami znanych białostoczanek, o których pamięta często niewielka garstka pasjonatów historii lub osób, które jeszcze noszą w pamięci ślad związanych z działalnością i spuścizną niezwykłych, odważnych kobiet. Często są to postacie spychane na margines historii, nie upamiętniane w przestrzeni publicznej nazwami ulic, placów czy innych obiektów publicznych. Zostały przygotowane spacery upamiętniające Nore Ney – wielką aktorkę kina przedwojennego. Kolejny spacer dotyczył bohaterek naszego miasta, które miały żydowskie korzenie – były działaczkami społecznymi, politycznymi, artystkami, nauczycielkami.
Po rocznym okresie działania inicjatywa została przekształcona w stowarzyszenie zwykłe, a w 2021 r. stowarzyszenie 100-lecie zostało przekształcone w stowarzyszenie rejestrowe w KRS.
Ostatnie lata działalności były związane z nowymi sytuacjami, które stały się wyzwaniem dla całego sektora NGO – Covid 2019. Stowarzyszenie stanęło przed koniecznością zweryfikowania sposobów działania oraz relacji z partnerami publicznymi często zapewniającymi przestrzeń do spotkań i działań np. Centrum Aktywności Społecznej, Galeria Ślendzińskich w Białymstoku, Opera i Filharmonia Podlaska.
Od 2021 mamy własną siedzibę i staramy się działać bardziej systemowo, budujemy też naszą strategię opartą na misji i wizji organizacji.
Ważnym elementem działalności stał się projekt IKAR (Inkubator Aktywnego Kobiecego Rozwoju). Projekt dedykowany jest kobietom, które jeszcze nigdy nie działały w przestrzeni lokalnej. Być może nie miały odpowiednich inspiracji i zasobów. IKAR zakłada wsparcie takich kobiet poprzez mentoring, spotkania grupowe w formie warsztatów, naukę formalnych i praktycznych sposobów pracy nad przedsięwzięciem. Przy czym projekt nie powinien być utożsamiany z projektem rozumieniu projektów finansowanych ze środków publicznych, które maja swoje obwarowania formalne i prawne. Chodzi raczej o rozpoznanie potrzeb wspólnoty lokalnej i przygotowanie przedsięwzięcia, które można wspólnie zrealizować. Głównym potencjałem zatem są ludzie i ich potrzeby. W trakcie realizacji i działań IKAR-a ma powstać 15 projektów indywidualnych, zrealizowanych przez uczestniczki
Projekty te dają przede wszystkim poczucie sprawczości, możliwości wpływu, przygotowania się do zmiany. Tego rodzaju działania mogą być inspiracją również do działań Kół Gospodyń Wiejskich. Przykładowe pomysły na działania lokalne, które są realizowane to np. przygotowanie palm wielkanocnych w ramach międzypokoleniowych warsztatów. Dochód ze sprzedaży palm został przeznaczony na pomoc w operacji Julii, małej wojowniczki, która walczy o to żeby usłyszeć otaczający ją świat. Kolejny projekt, który również ma wymiar międzypokoleniowy zakłada pokaz mody i sesje fotograficzną przygotowaną z udziałem seniorów. W rolę mentorek i osób zmieniających wizerunek seniora wcielą się uczennice i adeptki mody i wizażu z Zespołu Szkół Technicznych i Ogólnokształcących. Kolejny pomysł to warsztaty ZERO WASTE – drugie życie ścinków. Projekt polega na wykorzystaniu skrawków materiałów do stworzenia nowych rzeczy – makatek, pojemników na biżuterię itp. Zaletą tych przedsięwzięć jest element włączający i międzypokoleniowy. Zawsze możemy się uczyć od siebie wzajemnie. Każdy z nas ma ciekawy potencjał.
dr Małgorzata Wenclik – Stowarzyszenie 100-lecie Kobiet, adiunkt w Katedrze Prawa i Postępowania Administracyjnego na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku