Czy KGW jest jedną z organizacji pozarządowych? Czy może brać udział w konkursach ogłaszanych przez wójta czy burmistrza? Jak jeszcze może pozyskiwać środki? Czym jest program współpracy z organizacjami i dlaczego warto znać ten dokument. To pytania, na które nie każdy zna odpowiedź, a warto wiedzieć jak współpraca z samorządem może wyglądać, na jakich zasadach przebiega i jak realnie koła mogą się w nią włączyć.
Zacznijmy od podstaw – ciekawostką bywa fakt, że samorząd lokalny ma nie tylko możliwość, ale wynikający z ustawy obowiązek współpracy z organizacjami pozarządowymi. Wiąże się to z różnymi aspektami takiej współpracy, zarówno o charakterze finansowym jak też niefinansowym. Regulacje prawne ustawy o kołach gospodyń wiejskich oraz ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie pozwalają traktować KGW jak organizację pozarządową. Zgodnie z treścią ustawy o pożytku publicznym organizacjami pozarządowymi są bowiem nie tylko stowarzyszenia czy fundacje, ale także „niedziałające w celu osiągnięcia zysku – osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną”.
Zasady współpracy
Istnieje zestaw ustawowych zasad, regulujących tę współpracę, tj. zasada pomocniczości, suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności. Zasada pomocniczości, jest szczególnie istotna, ma swoje źródło ma w Konstytucji RP i definiuje istotę tej współpracy „jeśli zadanie publiczne może zostać wykonane efektywniej przez podmiot niepubliczny, powinno dojść do zlecenia tego zadania istniejącym podmiotom niepublicznym, w szczególności organizacjom pozarządowym..” (prof. Izdebski – komentarz do ustawy). To oznacza, że jeżeli organizacja ma potencjał, by zaspokoić jakąś lokalną potrzebę, samorząd powinien wesprzeć ją w tym działaniu. W wielu miastach nie tylko działania aktywizujące społeczność zlecane są w otwartych konkursach, ale też prowadzenie szkół podstawowych, schronisk dla zwierząt, czy noclegowni. Inna jest oczywiście specyfika środowiska wiejskiego i charakter działania kół, ale to nie znaczy że nie ma obszarów, w których taka współpraca byłaby możliwa np. promocja gminy, profilaktyka zdrowotna, edukacja seniorów. Zasada suwerenności, podkreśla niezależność we wzajemnych relacjach i prawo do wzajemnej konstruktywnej wymiany opinii, w tym opinii krytycznych, czy własnej reprezentacji. W praktyce oznacza to, że np. władza lokalna nie może wpływać na to jak dane koło funkcjonuje, kto jest członkiem zarządu, czy uzależniać od tego przyznanie środków. Zasada efektywności wprowadza nie tylko regułę gospodarności i szanowania środków publicznych, ale też uwzględnia korzyści dla społeczności. Wartość realizacji danego działania przez organizację nie jest liczona tylko przez pryzmat pieniądza, ale przez wartość społeczną, zaangażowanie mieszkańców. Zasady partnerstwa, uczciwej konkurencji i jawności związane są z potrzebą budowania wzajemnego zaufania i zdefiniowane powinny być w programie współpracy z organizacjami pozarządowymi.
Program współpracy
Program współpracy to dokument, który określa w jakiej formie i na jakich zasadach samorząd współpracuje z organizacjami w danej gminie. Przyjmowanie rocznych programów, zgodnie z przepisami ustawy o pożytku publicznym, jest obowiązkiem jednostki samorządu terytorialnego. Warto zapoznać się w tym dokumentem, sprawdzić ile pieniędzy jest w danym roku przeznaczonych na otwarte konkursy ofert, w jakich obszarach takie konkursu będą ogłaszane i kiedy oraz jak w inny sposób współpracować z gminą. Przepisy wymagają, aby przed uchwaleniem program był konsultowany z organizacjami pozarządowymi, to oznacza, że można mieć realny wpływ na to jakie działania będą wspierane przez samorząd i w jaki sposób, w kolejnym roku. Pogram zgodnie z ustawą powinien zawierać następujące elementy:
- cel główny i cele szczegółowe, zasady współpracy czy zakres przedmiotowy – to najczęściej stałe fragmenty, rzadko zmieniane w trybie konsultacji
- formy współpracy – ilość form współpracy pomiędzy administracją samorządową a organizacjami jest bardzo duża, to nie tylko zlecanie zadań publicznych, ale też wzajemne informowanie się o planowanych kierunkach działalności, tworzenie wspólnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym, udzielanie patronatu, udostępnianie pomieszczeń gminnych, doradztwo i udzielanie organizacjom pomocy merytorycznej w przygotowaniu projektów i pisaniu wniosków, organizacja wspólnych wydarzeń, udzielanie bezpłatnych porad prawnych dla organizacji pozarządowych, promocja działalności organizacji na stronach internetowych samorządu, pomoc organizacjom w nawiązywaniu współpracy z mediami i wiele innych – to oznacza, że także od kół może zależeć, jakie formy będą funkcjonowały w danej gminie
- priorytetowe zadania publiczne – czyli informacja o tym w jakich obszarach będą ogłoszone otwarte konkursy ofert w danym roku – to miejsce, w którym warto nie tylko szukać informacji, ale też biorąc udział w konsultacjach programu, mieć na nie realny wpływ
- okres realizacji programu, sposób realizacji programu, wysokość środków planowanych na realizację programu, sposób oceny realizacji programu, informacje o sposobie tworzenia programu oraz o przebiegu konsultacji – w tych miejscach można sprawdzić jak współpraca wyglądała w poprzednim roku, kto włączał się w prace nad programem, ile środków samorząd planuje przeznaczyć na zlecenie zadań
- tryb powoływania i zasady działania komisji konkursowych do opiniowania ofert w otwartych konkursach ofert – środki finansowe przyznaje wójt lub burmistrz (w miastach prezydent), ale sposób ich podziału rekomenduje komisja konkursowa, udział w pracach takiej komisji, to szansa by sprawdzić na co zwraca się uwagę we wnioskach składanych przez organizacje i jak wygląda tryb oceny.
W programie można zawrzeć także inne elementy, szczególnie te które mogą wpłynąć na jakość współpracy i efektywność realizacji zadań publicznych. Każda organizacja pozarządowa, w tym koła gospodyń wiejskich powinny znać treść programu obowiązującego w danej gminie.
Otwarty konkurs ofert
Jest to najczęściej spotykany tryb pozyskiwania środków na działania organizacji. Organ administracji publicznej, który chce zlecić realizację konkretnego zadania publicznego organizacjom pozarządowym ogłasza otwarty konkurs ofert. Termin do składania ofert nie może być krótszy niż 21 dni od dnia ogłoszenia, a informacja o konkursie powinna być dostępna na stronach urzędu, czy też wysyłana do organizacji emailem – warto zadbać, by adres mailowy koła znalazł się w bazie organizacji pozarządowych danej gminy. Ogłoszenie zawiera informacje m.in. o wysokości środków publicznych przeznaczonych na realizację tego zadania i zasadach przyznawania dotacji, ale też o tym, kto realizował to zadanie w poprzednim roku.
Istnieje też możliwość, otrzymania środków na działania koła w tzw. trybie pozakonkursowym. Tryb ten uruchamiany jest na wniosek organizacji na realizację zadania o charakterze lokalnym, spełniającego łącznie następujące warunki:
- wysokość środków o które wnioskuje organizacja nie przekracza kwoty 10.000 zł,
- zadanie ma być zrealizowane w okresie nie dłuższym niż 90 dni,
- łączna kwota przekazana w ten sposób tej samej organizacji w danym roku kalendarzowym nie może przekroczyć 20.000 zł,
- wysokość środków przyznanych w tym trybie, nie może przekroczyć 20% dotacji planowanych w roku budżetowym na realizację zadań publicznych przez organizacje pozarządowe
Inicjatywa lokalna
Jest to specyficzna forma współpracy, gdyż dotyczy wprost mieszkańców gminy. W jej ramach mieszkańcy bezpośrednio lub za pośrednictwem np. koła, mogą złożyć wniosek o realizację zadania publicznego do wójta czy burmistrza. W tym wypadku samorząd nie przyznaje konkretnych pieniędzy, a w duchu starego czynu społecznego, dokłada swoje zasoby (finansowe, czy też rzeczowe) do pracy społecznej mieszkańców. W Mielnie Pyrzyckim w ramach inicjatywy mieszkanki i mieszkańcy odnowili przystanek autobusowy, zasadzili rośliny i ustawili ławki we wsi (urząd gminy zapewnił m.in. sadzonki roślin). Mieszkańcy i mieszkanki Tarnowskiej Woli zbudowali boisko do siatkówki plażowej i ułożyli kostkę wokół świetlicy (potrzebne materiały dostarczył urząd gminy). W Puszczykowie zbudowano plac zabaw i rekreacji. Mieszkańcy i mieszkanki opracowali projekt, kupili piasek do piaskownicy i uporządkowali teren. Gmina przekazała środki na materiały i specjalistyczne prace. Do akcji włączyli się członkowie OSP i harcerze.
Koła Gospodyń Wiejskich funkcjonują na podstawie ustawy o kołach gospodyń wiejskich, warto jednak pamiętać że możliwości funkcjonowania, współpracy z samorządem, pozyskiwania środków, wpływania na życie swojej społeczności jest znacznie więcej, jeżeli spojrzymy na koło szerzej, tak jak na jedną z organizacji społecznych w gminie.